-
1 таралган
пр1. чёсаный, камвольный2. распространённый -
2 таралган
прил. 1) чёсанный, камвольный 2) распространённый -
3 таралу
I неперех.1) расходи́ться/разойти́сь ( в стороны) || расхожде́ние; разбреда́ться/разбрести́сь || разбро́д (в конкретном знач.)бары да таралдылар — все разбрели́сь
халык таралды — наро́д разошёлся
2) расселя́ться/рассели́ться || расселе́ние ( в разные места)татар халкы төрле җиргә таралган — тата́рский наро́д рассели́лся в ра́зные края́
3) разветвля́ться/разветви́ться || разветвле́ние (дорог, направлений)төрле якларга таралган сукмаклар — разветвлённые в ра́зные сто́роны тропи́нки
4) распространя́ться/распространи́ться || распростране́ние (запаха, волн и т. п.)хуш ис таралды — распространи́лся благово́нный за́пах
бер-бер артлы дулкыннар тарала — оди́н за други́м бегу́т (распространя́ются) во́лны
5) прям.; перен. разва́ливаться/развали́ться || разва́лтарала башлаган бина — зда́ние, нача́вшее разва́ливаться
салның таралуы — разва́л плота́
6) перен. теря́ть/потеря́ть || поте́ря душе́вного равнове́сия и самооблада́ниятаралды да китте — вдруг потеря́л душе́вное равнове́сие ( и заплакал)
7) перен. распространя́ться/распространи́ться || распростране́ние (слухов, моды, болезней и т. п.)яңа хәбәр таралды — распространи́лась (пошла́) но́вая весть
8) перен. (со словами акыл, зиһен и т. п.) теря́ть/потеря́ть || поте́ря я́сности мы́сли, созна́ния; быть рассе́янным || рассе́янностьхәтер таралу — поте́ря па́мяти
9) перен. рассе́иваться/рассе́яться || рассе́ивание (тяжёлых чувств и т. п.)кайгы(лар)ым таралды — го́ре моё рассе́ялось
•- таралып утыру
- таралып яту II страд. от тараурасчеса́ться/быть расчёсанным; зачеса́ться/быть зачёсаннымчәче матур таралган — во́лосы её краси́во расчёсаны
-
4 ареал
м1) ареал (хайваннарның яки үсемлекләрнең берәр төре яки семьялыгы таралган җир яки су өсте)2) ареал, таралган урын ( берәр күренешнең таралу өлкәсе) -
5 поветрие
с1) уст. ( эпидемия) киң таралган чир, кизү, эпидемия2) перен. шаукым, кизү, чир ( киң таралган тискәре күренеш яки йогынты) -
6 развитой
-ая; -ое1) ( физически) нык үскән, зур үскән2) зур үсеш алган, алга киткән, нык алга киткән3) ( духовно зрелый) аңлы, җитлеккән, киң белемле4) в знач. сказ. киң җәелгән, киң таралган -
7 распространённый
-
8 ходячий
-ая; -ее1) йөри алган, йөри ала торган2) ( обычный) киң таралган, күп кулланыла торган; йөремтек3) перен.; ирон. аяклы...ходячая добродетель — аяклы гаделлек, изге җан
ходячая энциклопедия шутл. — белем капчыгы, аяклы энциклопедия
-
9 миңгерәткеч
I сущ.; бот.; см. дурманII прил.миңгерәткеч җылы якларда үсә — жёлтый паслён растёт в тёплых края́х
1) оглуша́ющий; оглуши́тельныймиңгерәткеч шартлау — оглуша́ющий взрыв
миңгерәткеч итеп — оглуша́юще, оглуши́тельно (ударить, взрывать, хохотать, кричать, греметь и т. п.)
залда миңгерәткеч тавыш иде — в за́ле бы́ло оглуши́тельно шу́мно
2) одурма́нивающий, отупля́ющий, отума́нивающий, затума́нивающий, одуря́ющий (угар, алкоголь, запах)бакчада төрле чәчәкләрнең миңгерәткеч исе таралган — сад благоуха́ет одурма́нивающими за́пахами ра́зных цвето́в
-
10 таз
1. сущ.1) парша́, лиша́й на голове́таз йоктыру — заража́ть/заража́ться паршо́й
тазы бетсә дә, табы бетми — (посл.) е́сли парша́ заживёт, пятно́-то оста́нется (о том, что непростительный поступок не забывается)
тазы булмаса, кырчыны бардыр — (посл.) е́сли и нет у него́ парши́, то, есть наве́рно лиша́й ( о подозрительно скромном человеке)
2) челове́к с паршо́й и́ли пле́шью на голове́, шелуди́вый, плеши́выйсайланган, сазаган, очраган тазга — (посл.) выбира́ла, выбира́ла, на парши́вого напа́ла
таз таранганчы туй таралган — (посл.) пока́ плеши́вый причёсывался, сва́дьба разошла́сь
3) фольк. хи́трый и уда́чливый геро́й ска́зок; хитре́ц-плеши́вецязмаганны таз укыр — (погов.) ненапи́санное (то, чего нет) прочтёт лишь плеши́вый хитре́ц
4) перен. шельме́ц, постре́л2. прил.парши́вый, плеши́вый ( о голове); с парши́вой и́ли плеши́вой голово́й ( о человеке)3. сущ.; см. тас Iбашы таз, күңеле наз — (посл.) сам плеши́в, а разбо́рчив (букв. тре́бует не́ги)
-
11 тарану
возвр. от тараупричёсываться/причеса́тьсятаз таранганчы туй таралган, ди — (посл.) пока́ плеши́вый причеса́лся, сва́дьба, говоря́т, разошла́сь
-
12 шома
1. прил.1)а) гла́дкий, ро́вный, без шерохова́тостей; остро́ганныйшома такта — гла́дкая доска́
б) ско́льзкий ( лёд)2) лакиро́ванный, полиро́ванный, отполиро́ванный, гла́дкий до бле́ска; лощёный3) гла́дкий; прямо́й, не зави́тый (о волосах, о мехе)кара шома чәчләр — чёрные прямы́е во́лосы
озын шома йонлы эт — соба́ка с дли́нной гла́дкой ше́рстью
4) перен. отко́рмленный, жи́рный, упи́танный, по́лный, гла́дкий прост. (о теле, лице человека, о животных)шома ак йөзле офицер — офице́р с бе́лым упи́танным лицо́м
шома муен — гла́дкая ше́я
5) перен.а) гла́дкий, скла́дный, пла́вный (текущий легко, без затруднения - о речи, мысли); стро́йный, зако́нченный, закруглённыйтелгә шома түрәләр — гла́дкое на язы́к нача́льство
шома фразалар — закруглённые фра́зы
б) бо́рзый уст., бе́глый (о письме, чтении)6) перен. то́чный, аккура́тный; иску́сныйшома хәрәкәтләр белән — то́чными (иску́сными) движе́ниями
7) перен.; разг. хи́трый, ло́вкий; искушённый; быва́лый, вида́вший ви́ды ( о человеке)шома егетләр — ло́вкие па́рни
шома ялганчы — ло́вкий плут
шома җавап — хи́трый отве́т
8) перен.; разг. франтова́тый, фасо́нистый, форси́стый прост.шома (киенгән) егет — франтова́тый па́рень
2. нареч.шома кыяфәт — фасо́нистый вид
1) гла́дкошома итеп ышкыланган такта — гла́дко вы́струганная доска́
шома таралган чәчләр — гла́дко причёсанные во́лосы
2)а) скла́дно, гла́дко, пла́вно; без запи́нки (читать, писать, говорить)татарча бик шома сөйли — по-тата́рски говори́т гла́дко (без запи́нки)
б) перен. мастерски́, уме́ло, иску́сноул шома чыгыш ясарга өйрәнгән, телдәрләнә — он научи́лся выступа́ть, ведёт речь иску́сно (мастерски́)
хикәя шома язылган — расска́з напи́сан уме́ло
3) перен. гла́дко, (вне́шне) без противоре́чийотчёт шома төзелгән — отчёт соста́влен гла́дко (ни сучка́, ни задо́ринки)
4) перен. о́чень уме́ло, без затрудне́ний, без поме́хшома яшәү — жить уме́ючи
эшне шома йөртү — уме́ло вести́ де́ло
шома гына — гла́дко, без затрудне́ний; без тре́ния; благополу́чно
эшләр шома гына барганда — когда́ дела́ шли, каза́лось бы, без поме́х
5) в ф. шомага начистоту́; чистово́йшомага кыру — чистово́е точе́ние
•- шома вал
- шома карама
- шома кәгазь
- шома көпшә
- шома көпшәле мылтык
- шома таш -
13 шөһрәт
сущ.сла́ва, изве́стность, знамени́тость; до́брое и́мяшөһрәте дөньяга таралган — сла́ва (о нём) греми́т по све́ту
- шөһрәт казанганзур шөһрәткә ия булу — просла́виться, станови́ться/стать знамени́тым; обрести́ (вели́кую) сла́ву
- шөһрәт алу
- шөһрәт казану
- шөһрәт табу
- шөһрәт ярату
- шөһрәт сөю
- шөһрәт яратучы
- шөһрәт сөюче -
14 дастан
ир.1. героическое сказание, эпопея;айта берсе, жомогу - ар бирөөнүн бир дастан если рассказывать, то сказ о каждом из них - эпопея;2. дастан (в фольклоре - высокохудожественное поэтическое произведение);далай элге таралган Токоңдун айткан дастаны фольк. среди многих народов распространились дастаны, сочинённые Токо (т.е. Токтогулом);Үрүстөм дастан имя сказочного богатыря (от одного из имён Заля, отца героя персидского эпоса "Шах-Намэ"). -
15 биосфера
-
16 господствующий
-ая; -ее1) прич. от господствовать2) өстенлек итүче, хөкем сөрүче, өстен, хаким3) өстенлек алган, киң таралган -
17 индуизм
-
18 ламаизм
мламаизм (буддизмның Тибетта, Монголиядә һ.б.ш. таралган аерым бер төре) -
19 небезызвестный
-
20 пересуды
только мн.; разг.гайбәт, имеш-мимеш, сүз йөртү, таралган сүз
- 1
- 2
См. также в других словарях:
таркау — (ТАРКАУЛАНУ) (ТАРКАУЛЫК) – с. 1. Таркалган, таралган, тәртипсез, аерылган, сибелгән хәлдәге. Төрле җиргә таралган хәлдә 2. Оешмаган, берләшмәгән. Сүлпән, начар (эш барышы тур.) 3. Җыйнаксыз, көпшәк, купшак, тотрыксыз зур таркау гәүдә 4. күч.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
алхимия — Гади металларны алтынга әверү юлларын эзләүгә багышланган, урта гасырда фәнни химиягә кадәр таралган мистик өйрәтмә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
атеросклероз — Йөрәк һәм кан тамырлары системасы авыруы, артериосклерозның иң таралган формасы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
барыс — Мәчесыманнар семь. урта зурлыктагы ерткыч хайван – Африка һәм Азиядә таралган; рус. Барс. БАРЫС ЕЛЫ – Төрки халыкларда һәр елы аерым бер хайван исеме белән аталган борынгы унике еллык циклда өченче ел … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бейсбол — Озынча туп белән уйнала торган уен Америкада киң таралган … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
буддизм — Кытай, Япония, Тибет, Һиндстан һ. б. илләрдә таралган дин … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
виски — Англиядә һәм АКШта киң таралган аракы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гарәп — Алгы Азия һәм Төньяк Африкада яшәүче, семит телләренең берсендә сөйләшүче халыкның гомуми атамасы. Шул халыкның бер кешесе. ГАРӘП ГРАФИКАСЫ (ЯЗУЫ, ШРИФТЫ) – Татарларга мөселман дине белән кереп, латин графикасына кадәр яшәгән графика, язу… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
дан — 1. Нәр. б. уңай сыйфатлары турында киң таралган сүз; мактаулы исем. Күтәренке хис белән, хөрмәтләп әйтелә торган тантаналы мактау сүзе дан аларга!. Гомумән нин. б. эш, сыйфат белән танылганлык 2. Үзенең хезмәтләре, батырлыклары, уңай сыйфатлары… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
данлыклы — с. Атаклы, мәшһүр; даны киң таралган, танылган. Мактауга, данлыклауга лаек булган … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
деизм — Алла дөньяны яраткан, ләкин аның үсешенә һәм вакыйгаларның закончалыклы барышына катнашмый дип раслаучы дини философик тәгълимәт (Яңарыш чорында таралган булган) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге